در جریان برگزاری پانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک میان کشورهای ایران و ازبکستان که در دهه اول خرداد ماه امسال در تاشکند برگزار شد، اسناد دوجانبه متعددی از جمله نقشه راه همکاری با هدف ارتقاء حجم روابط تجاری، میان مقامات طرفین به امضا رسید.
حال، ظرف کمتر از یک ماه، رئیس جمهور این کشور، شوکت میرضیایف، به دعوت رسمی رئیس جمهور، به ایران سفر کرده است. به دنبال این سفر تاریخی که پس از حدود بیست سال اتفاق افتاده است، اسناد مهم تجاری-اقتصادی دیگری نیز در تهران میان طرفین به امضا خواهد رسید.
کشور ازبکستان طی سال‌های اخیر از یک سو با تقویت روابط دوجانبه با بازیگران فعال بین‌المللی نظیر چین، هند و ترکیه و از سوی دیگر با عضویت در سازمان همکاری شانگهای نشان داده است که به دنبال بر عهده گرفتن نقش بیشتری در تحولات و رخدادهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.
در همین سال‌ها، روابط دوجانبه ایران و ازبکستان نیز دستخوش تغییرات مثبتی شده است که اگرچه کافی نیست، اما از روندی رو به جلو حکایت دارد که باید تقویت شود. این کشور یکی از دروازه‌های مهم ورودی ایران به بازار کشورهای چین، تاجیکستان، قرقیزستان و بخش‌هایی از قزاقستان است و ایران نیز بهترین گزینه برای دسترسی ازبکستان به دریای آزاد و تجارت متقابل با کشورهایی نظیر هند و کشورهای حاشیه خلیج فارس به شمار می‌رود.
توجه به اشتراکات فرهنگی میان دو کشور، رمز تحول روابط دوجانبه
وجود پادشاهان مشترکی نظیر تیمور گورکانی که در ازبکستان با نام امیر تیمور شهره است و یکپارچه شدن دو کشور فعلی ایران و ازبکستان با یکدیگر در برهه‌هایی از تاریخ، باعث ایجاد گذشته، فهم، دین و فرهنگ مشترک میان مردم دو کشور شده است.
در همین زمان، مردم شهرهایی نظیر سمرقند، بخارا و ترمذ که درصد قابل توجهی از جمعیت ۳۳ میلیون نفری ازبکستان را تشکیل می‌دهند به زبان فارسی تکلم می‌کنند. با این حال، توجه به این نقاط مشترک تاکنون در راهبرد منطقه‌گرایی ایران جایی نداشته است و لازم است در ادامه روندِ توجه به ظرفیت‌های منطقه، بیش از پیش به این دست موارد پرداخته شود.
پیگیری اجرای اسناد امضا شده مهم‌تر از امضای اسناد است
بی‌تردید، اشتراکات یاد شده باعث نگاه مثبت بسیاری از مردم ازبکستان به ایران و محصولات ایرانی شده است و این نگاه مثبت می‌تواند به عنوان بستری برای فعال شدن بیش از پیش همکاری‌های تجاری، اقتصادی میان دو کشور ایفای نقش کند.
ایجاد مناطق آزاد تجاری مشترک، کاهش تعرفه‌های تجاری برای ورود محصولات دو کشور، سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های مختلف و… از جمله موارد مورد توجه طرفین در گفتگوها بوده است و در صورت امضای هر سند مرتبطی، لازم است اجرای آن‌ها به صورت مستمر پیگیری و دنبال شود تا بتوان در کمیسیون مشترک آینده، در خصوص توسعه همکاری‌ها گام‌های تازه‌ای برداشت.
مسائل مشترک قابل طرح میان دو کشور ایران و ازبکستان در آینده
ازبکستان علاوه بر ذخایر بالای طلا، به عنوان یکی از صادرکنندگان پنبه مرغوب جهان شناخته می‌شود. با این حال، سهم ایران از صادرات پنبه این کشور، با وجود نیاز به واردات در برخی موارد، بسیار پایین‌تر از سایر رقبای منطقه‌ای است و چین، ترکیه و روسیه به عنوان نخستین مقاصد پنبه صادراتی ازبکستان به حساب می‌آیند.
اگرچه میزان تولید پنبه در ازبکستان بالا نیست و این کشور هشتمین صادرکننده پنبه جهان به شمار می‌رود اما مرغوبیت آن به حدی است که بنا به گفته برخی تولیدکنندگان داخلی پوشاک، عدم امکان استفاده از آن در تولید بعضی محصولات، باعث از دست دادن بازارهای منطقه‌ای در رقابت با محصولات دیگر کشورها از جمله ترکیه شده است و این امر پیگیری مسئولان مربوطه از جمله رایزن‌های بازرگانی ایران در ازبکستان را طلب می‌کند.
از سوی دیگر، کشور ازبکستان با بیش از ۴۵ کشور معاهده بازرگانی یا تجارت ترجیحی منعقد کرده است که به واسطه وجود شرط ملل کامله الوداد (Most Favored nation) در آن، تعرفه بسیاری از کالاها تا نزدیک به صفر کاهش پیدا کرده است. با این حال، این کشور تاکنون حاضر به پذیرش این شرط در رابطه با جمهوری اسلامی ایران نبوده است. بنابراین ضروری است تلاش مقتضی در راستای کاهش تعرفه کالاهای صادراتی ایران برای رقابت‌پذیر شدن در مقابل کالاهای دیگر کشورها در ازبکستان صورت گیرد.
در طرف مقابل نیز، آنچه در سطح راهبردی برای ازبکستان اهمیت دارد، ایفای نقش در توسعه بندر چابهار و همچنین کریدور شمال-جنوب است که در همین راستا، الحاق این کشور به موافقت‌نامه کریدور شمال-جنوب منعقده میان کشورهای ایران، هند، روسیه و عمان در سال ۱۳۸۰، می‌تواند از سوی ایران در اجلاس موافقت‌نامه حاضر پیشنهاد شود.
